“Shale gas” kavramı Türkçe’de “şeyl gaz” ya da “kaya gazı” şeklinde çevrilmektedir. “Organik madde yönünden zengin tortulu kayalar” anlamına gelen bu kavram, enerjinin çok tartışıldığı ve tartışılacağı bu dönemde yeni bir kaynak olarak tanıtıldı. Şeyl konusunda TPAO Genel Müdürü şöyle bir açıklama yapıyor: Kayada petrol türediği zaman (milyonlarca yılı alıyor), onun yüzde 10 kadarlık kısmı ana kayadan atılıyor ve yeraltında emiliyor. Emildiği yerin üstünde geçirimsiz bir madde varsa, bu petrol ve doğal gaz yeraltındaki süngerimsi yapılarda toplanıyor. Bizim şu anda elde ettiğimiz petrol ve doğal gaz bu yüzde 10’luk kısım. Geri kalan yüzde 90 ise o ana kayanın içinde kalıyor ve atılamıyor.¹

ABD Enerji Enformasyon İdaresi’nin(U.S. Energy Information Administration) verilerine göre, üretilebilir teknik kaya gazı miktarları trilyon kübik feet cinsinden(1 kübik feet= 0.028317 m³) Fransa 180, Polonya 187, Amerika 862, Kanada 388, Meksika 681, Çin 1275, Güney Afrika 485, Brezilya 226, İngiltere 20, Türkiye 15 civarındadır.

Şimdi ki teknoloji sayesinde bu kaya boyunca yatay olarak sondaj yapılıyor ve kaya çatlatıldıktan sonra kayanın içindeki gaza erişebiliyoruz. ABD, Kanada, Çin vb. ülkeler bu alana doğru yöneldi. Özellikle 2000’li yıllardan itibaren bu alana da yönelen ABD’nin çalışmalarından çıkan sonuçlar hayli ilginç. Yakın zamanda ABD Enerji Enformasyon İdaresi’nden(U.S. Energy Information Administration) yapılan açıklamada ABD’nin 2014’te petrol ithalatının son 25 yılın en düşük seviyesine geleceği yolunda bir öngörüsü var. Ve 2035 yılında toplam iç üretimin %45’sini oluşturacağı tahmin edilmektedir.

ABD’deki Kaya Gazı (Shale Gas) gibi konvansiyonel olmayan türdeki gaz üretiminde yakın geçmişte yaşanan gelişmeler ve sürpriz bir şekilde bu ülkenin LNG ithalatına neredeyse ihtiyaç duymayan bir konuma gelmesi, bu durum karşısında özellikle Katar gibi bazı ülkelerde LNG arzı fazlalığının oluşması, bu döneme denk gelen küresel ekonomik kriz, petrol ?yatlarındaki düşüşler, dünya genelinde spot LNG ?yatlarında önemli düşüşlere yol açmıştır.²

Çin’de bu alanda geri kalmamaya çalışıyor zira hedeflerinin kaya gazı üzerine de otutturan Çin, şirketlerinden Cnooc, bu konuda çalışan Kanada şirketi Nexen’i 15 milyar dolara satın aldı.³ Çin Toprak ve Doğal Kaynaklar Bakanlığının, Stratejik Petrol ve Doğalgaz Araştırma Merkezi başkanı Zhang Dawei “Beş yıl içinde rezervlerde önemli buluşlara ulaşmayı hedefliyoruz. Sekiz yıl içinde de şist doğalgazı Çin’in enerji çeşitliliğinde önemli bir yere gelmiş olacak” şeklinde açıklama yaptı.⁴

Ukrayna ile Shell firması arasında Davos toplantıları sırasında 10 milyar dolarlık kaya gazı antlaşması imzalandı.

Avrupa ise kaya gazı konusuna çevresel etkenler nedeniyle mesafeli duruyor. Başta Polonya olmak üzere Almanya, İspanya,  Fransa ve İngiltere’de ciddi rezerv olmasına rağmen çevresel endişeler olduğundan dolayı çıkarılması şu an durdurulmuş ve bazı yerlerde yasaklanmış durumdadır. Enerji maliyetleri giderek artan Avrupa bu duruma ne kadar dayanabilir tartışmalı bir konudur. Ancak her halükarda AB coğrafyasında kaya gazı üretiminin 2020 yılından önce gerçekleşmeyeceği tahmin edilmektedir.²

Kaya gazı, doğalgaz fiyatlarının belirlenmesi konusunda da ciddi belirleyici rol üstlenebilir. Bu durumda Rusya bu konudan ciddi oranda etkilenecektir. Enerji üstüne kurulan dengelerin değişmesi kaçınılmaz olacaktır.

Türkiye’deki çalışmalar

Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı(TPAO) tarafından ilk defa geçen yıl açılan Diyarbakır’ın Silvan ilçesindeki Sarıbuğday kuyusu bu amaçla açılan ilk kuyu ve 3 bin metre derinliğe inildi. Bu kuyunun parametre sonuçları ticari sır olarak gizli tutulacak ve sonuçlara göre Shell firması ile açılacak araştırma kuyuları tespit edilip, üretime başlanacak.⁵ Bu 2014 yılını bulabilir. Shell ile yapılan antlaşmada yapılacak sondajın masrafını Shell ödeyecek ve çıkacak rezervin %70’i TPAO’ya ait olacak. TransAtlantic ve Valeura adlı şirketler, “Trakya ve Güneydoğu’da ‘dünya çapında kayda değer’ rezervler olduğu” görüşünde. TPAO, ExxonMobil’le işbirliği açıkladı.⁶ Ve bir diğer gelişme, Tekirdağ İğneada’da 5 bin metrelik sondaj çalışmalarına başladı.

Türkiye’deki kaya gazı miktarı ne kadar sorusuna şu anda net bir rakam hatta yaklaşık rakam vermek bile mümkün değil, çünkü bu konuda yeterli araştırma henüz yapılmadı. Yani duyduğunuz rakamlara pek inanmayın. Tahimden öte değildir. Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO), Türkiye’de Diyarbakır, Erzurum ve Trakya’daki üç alanda kaya gazı-petrol baseni olduğunu belirledi. TPAO, bu bölgelerde 20 trilyon metreküp doğalgaz ve 500 milyar varil petrol rezervi taşıyabilecek kaya yapılarının olabileceğini belirledi. Enerji ithalatı 2012 için 60.1 milyar dolar olan Türkiye bu konuda çevreci yaklaşımla, bilimsel araştırmalarla ciddi rol kaydedebilir.

Çevre Sorunları

Çevre sorunlarına ve depremlere yol açtığı için Fransa, Bulgaristan ve Çek Cumhuriyeti’nde kaya gazı sondaj çalışmaları yasaklandı. İngiltere, İspanya ve Güney Afrika da çalışmaları durdurdu.⁷ Küresel ısınmayı 2 derecenin altında tutabilmek için tüm Dünya’da başlayan yenilenebilir enerji furyası, bu gelişmeler nedeniyle az da olsa sekteye uğrayabilir. Kaya gazı çıkarımı hidrolik kırılma ile gerçekleştiği için bazı sorunlara yol açabilir. Hidrolik kırılmadan dolayı deprem riski, yer altı sularına toksik kimyasalların ve metanın karışması havaya da metanın karışma riskleri var.