Bulgaristan, 1989 yılında başlayan demokratik değişikliklerinin başından çeyrek yüzyılı kaydetmek için hazırlanıyor. Avrupa tarihinde totaliter Almanya’nın baskısına direnen ve Yahudilerini sınır dışı etmeyi reddeden tek ülke olma vakasını kaydetmeyi başaran insanlardan bahsetme zamanı geldi. Ülkemiz, Hitler’in niyetine açık olarak karşı çıkmadı, ama Bulgar hükümetinin kararıyla Sofya’dan Yahudiler, farklı köy ve şehirlerde Bulgar ailelerine gizlice nakledildi ve onların yanında gizlendi. O zaman Avrupa ülkelerine has olan antisemitizm propagandası yoktu. Savaştaki olayların görgü tanığı olan İsrail’de birçok Yahudi, bugün de kurtarıcılarının kaderine ilgi duyuyor. Onlar, Kudüs’te Yahudilerin sınır dışı etmesiyle suçlananlara karşı dava yürütüldüğü 1961 yılında belgeler hatırlatıyor. O zaman mahkeme önünde suçlananlardan biri, Bulgar Çar III. Boris’in “kurnaz Bulgar hilelerle” Hitler’in politikasını boykot ettiğini bildirdi.
Samuel Arditi, olayların görgü tanıkları arasındadır. Kendisi, Yahudilerin kurtarılmasına katkısı olan Bulgarların isimlerinin bilinmesi için çabalar sarfetmeye devam ediyor.“Bulgaristan bu konuda bugüne kadar çok kötü ayrımcılığa uğramıştır” diye söylüyor Samuel Arditi. “Şimdiye kadar bütün Avrupa’dan 25 bin kişi kahraman ilan edilmiştir. Bulgaristan’dan ise ancak 20 Bulgar’ın katkısı tanınmıştır. Onların sayısı çok daha büyüktür. O zamanlarda Yahudilere yardım edenler binlercedir. Buglar makamlar önünde dosyanın açılmasında ve Lilyana Vasileva Panitsa’nın katkılarının tanınmasında ısrar ediyorum, ama şimdiye kadar başarım olmadı. Bulgar cumhurbaşkanından bu bayanın ölümünden sonra bile en yüksek devlet nişanı ile ödüllendirilmesini istedim.”
Daniela Gorçeva, Bulgar Yahudilerinin tarihini, Yahudilerin kaderi için önemli kararı alan Çar III. Boris’in rolünü ve milletvekillerinin hikayesini araştırmaktadır. Binlerce insanı Ölüm Kampları’ndan kurtaran kişileri anlatan kitabı neredeyse hazırdır.
“Hak koruyucusu ve tarihi gerçeğe önem veren birisi olarak tarihin şöhretli ve utanç verici bütün yüzlerinin bilinmesi gerektiğini düşünüyorum” diye anlatıyor Daniela Gorçeva. “Bir şeyden çok etkilendim. Bulgaristan, Yahudileri sınır dışı etmeyen ve Almanya’dan Yahudilerinin geldiği, savaş boyunca da gizlendiği tek ülkedir. Böylece Bulgaristan’da Yahudi nüfusunu, yaklaşık 2-3 bin ile artıyor. Savaştan sonra Yahudilerin çoğu, Bulgaristan’dan ilginç hikayeler kitaplarda anlatmıştır. Demir Perde ve dil engeli yüzünden bu hikaye, Batı Avrupa’da bilinmemektedir, ülkemizde ise Yahudilerin kurtarıcılarının anısını karalamaya çalışan insanlar vardı.”
Çeviri: Rayna İvanova
