Osmanlı Hükümdarlığından çıktıktan sonra 1878 yılında Bulgarlar Kurultay Meclisi için milletvekilleri seçer. İlk anayasayı kabul edecek vekiller, kuru fasulye ve mısır tanecikleriyle kura çekilerek seçilir. 1879 yılında Tırnovo Anayasanın kabulünden 43 yıl sonra, Aleksandır Stamboliyski hükümetinde ilk defa halk oylaması, yani referandumla vatandaşın fikri sorulur. Bulgaristan’ı Balkan Harbi ve Birinci Dünya Savaşında milli felakete sürükleyen bakanların yargılanıp, cezalansın mı sorusu soruldu. O zaman “evet” veya “hayır” niyetine siyah ve beyaz pusulalarla oylama yapılır.
Veliko Tırnovo Üniversitesinden prof. Milko Palangurski şunları anlattı: „Böylece siyah- beyaz ortamda Bulgar referandumları tarihi başlamış olur. O zamanlar problem başkaydı. Anayasa bu suçlular için devlet mahkemesine yargılanmayı öngörüyor, fakat siyasi ihtiraslar üstün çıkıyor. Tırnovo Anayasası temelindeki ikinci halk oylaması 1946 yılında yapılır ve yeniden politik soru içerir- Cumhuriyet mi Kraliyet mi sorusu vatandaşa iletilir. Oysa Anayasada bu düzenin sadece Büyük Millet Meclisinden değiştirilebileceği hüküm edilir.
Büyük Millet Meclisi referandumdan sonra organize edilir. İlk iki halk oylamasına yüksek katılım olur. Üçüncü referandum ise 1971 yılında yapılır. Todor Jivkov’un yönetimiyle bağlantılı yeni Anayasanın hazırlanması için soru sorulur ve halkın % 99,92’si katılır. O zaman elbette vatandaş “evet” der”.
Bulgaristan’ın en yeni tarihinde 2013 yılında “yeni nükleer santrali kurulsun mu”, 25 Ekim 2015’te ise “seçimler ve referandumlarda elektronik oylamaya izin verilsin mi” şeklindeki sorular iletildi. Pazar günü yerel seçimlerle beraber, halk oylaması %35 katılım toplamayı başardı. Merkez Seçim Komisyonu verilerine göre, oyların çoğu sanal yoldan oylama hakkına “evet” dedi, %27.43’ü “hayır” cevabı verdi. Şimdi bu soru Millet Meclisinde üç ay içinde milletvekillerin tarışması ve kararına bırakıldı. Son kararı Parlamento alacak.
İnternetten elektronik oylama en çok yurtdışında yaşayan Bulgarların işini kolaylaştıracak. Onlardan uzak olan seçim sandıklarına gitmeye gerek kalmadan, bu vatandaşlar kendi evinden bilgisayar başından Bulgaristan seçim veya referandumlarına oy verebilecek. Onların Pazar günü yoğun katılım göstermemesi çok şaşırtıcı. Yurtdışından referandum için oy kullanma hakkı vardı. Dışişleri Bakanlığı verilerine göre, 45 ülkede 294 seçim merkezinde toplam 26 939 kişi halk oylamasına katıldı. İngiltere’de– 4875, Almanya’da – 3836, İspanya’da – 3098, Fransa’da – 1019 kişi Bulgaristan’daki referandum sorularını yanıtlamak üzere oy verdi.
Pazar günü düzenlenen halk oylaması sonuçları neyi gösteriyor? Edirne’de açılan referandum seçim sandığında sadece 6 kişi oy verdi. Beş kişilik seçim üyesi var iken, oraya gelip oyunu kullanan kişilerin sayısı sadece 6. Bitolya’daki seçim sandığına ise yedi kişi pusula attı. Günümüz Bulgaristan vatandaşlarının halk oylaması, referandum tarihini bu rakamlarla kapatıyoruz.
Çeviri: Sevda Dükkancı
